Risico's veeteelt op gezondheid beheersbaar

Ziekten die van vee op mensen kunnen overgaan – zoönosen – zijn zo oud als de wereld. Maar sinds de Q-koorts epidemie over Nederland waait zijn ze een hype, constateert hoogleraar veterinaire volksgezondheid Frans van Knapen. Dit voorjaar nam hij herhaalde malen deel aan congressen over dit thema.

Hij verkondigt een visie die lang niet door iedereen wordt gedeeld. „Ik ben niet onbekend, ik ben onbemind”, aldus Van Knapen. Al sinds 1995 bezet hij de leerstoel veterinaire volksgezondheid aan de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht. Maar zijn wetenschappelijke discipline is al meer dan honderd jaar oud.

Pasteurisatie

Het is begonnen met de vleeskeuring, start de boeiend sprekende hoogleraar zijn prikkelende betoog. „Controle aan de slachtlijn. De Amerikanen begonnen er al in de negentiende eeuw mee. Sinds Louis Pasteur eind negentiende eeuw in Parijs met de leer der microbiologie wetenschappelijk verklaarde hoe mensen ziek kunnen worden van kiemen die afkomstig zijn van dieren is veterinaire volksgezondheid een vak.”

Het brengt hem onmiddellijk op een kernbegrip in zijn vakgebied: pasteurisatie. Pasteurisatie van melk door kortdurend te verhitten (niet koken) betekent vrijwaring voor een scala aan ernstige ziekten die via de melk op mensen overgedragen zouden kunnen worden, zoals tuberculose.

Van Knapen: „In de jaren dertig van de vorige eeuw werd het drinken van (rauwe) melk nog afgeraden. Behalve voor kleine kinderen. Bij die categorie wogen de voordelen op tegen de nadelen. Daarna is het drinken van gepasteuriseerde melk gemeengoed geworden.”

Burger in bedrijfskledij

Rauwe melk drinken is niet verstandig, vervolgt de hoogleraar zijn betoog. Zeker niet als het wordt ingeschonken aan familie, vrienden en kennissen die niet dagelijks op de boerderij komen en minder bedrijfsspecifieke weerstand hebben. En rauwe melk aan de weg verkopen is héél onverstandig.

„Er staat bij dat het om rauwe melk gaat maar er zou bij moeten staan dat het een gevaar is voor de gezondheid. Het aller domste wat je kunt doen is een bekertje rauwe melk met de hand vol melken rechtstreeks uit de koe en schoolkinderen die er om heen staan een voor een uit dat bekertje laten drinken. Dat gebeurt echt, onder het motto van ruiken, voelen en proeven. Prachtig allemaal maar zeer naïef.”

„Er zijn educatieboerderijen waar van alles wordt geleerd maar van het woord hygiëne hebben ze nog nooit gehoord. Bedacht door toerismedeskundigen die niets weten van het boerenvak. En wat dacht je van boerengolf spelen tussen de koeienstront? Waarom denk je dat de Amerikanen de hamburgerziekte hebben uitgevonden?”

„Zodra ze faecale bevuiling oftewel stront op karkassen aantreffen gaan alle alarmbellen rinkelen. Daar kan de E-coli bacterie immers inzitten, afkomstig uit de darmen van het vee. Tien procent van alle stront in de wei is er ook mee besmet. En vervolgens gaan diezelfde mensen die in de wei boerengolf spelen zonder de handen te wassen barbecueën! Dat is vragen om problemen.”

„Jaar op jaar hoor ik van ziektegevallen bij mensen na boerderijbezoek met allerlei nevenactiviteiten. Wie veel burgers op het erf krijgt zou zich moeten realiseren dat hij aansprakelijk is. Bedrijfskleding aan, na bedrijfsbezoek de kleding weer uit en douchen, net zoals in de varkenshouderij gebeurt.”

Tuberculose

Van Knapen wijst ook op de gevaren van het huidige tuberculosebeleid. „Nederland heeft de hoogste status voor deze zoönose. Niet ver bij ons vandaan, in Groot-Brittannië, waart de ziekte onder runderen nog steeds rond. Enkele jaren geleden werd, met stille trom, ook in Nederland nog een bedrijf geruimd. Maar de tuberculinatie (een huidtest) die bij elk rund moest worden uitgevoerd is al jaren geleden afgeschaft.”

Een veel te groot risico, vindt Van Knapen. Volgens hem zijn keurmeesters in slachthuizen onvoldoende deskundig om tuberculose aan de slachtlijn te herkennen. „Dat verschijnsel hebben ze in jaren niet gezien. Ik heb er geen vertrouwen in. Straks vliegt de pus je om de oren.”

Huisdieren

„Begrijp me goed, ik denk met de mensen mee. Ik wil boeren niet bang maken maar leren bewust met de risico’s om te gaan. Risico’s zijn beheersbaar als je de juiste dingen doet en laat. Boeren zijn zich beter bewust van de risico’s dan veel burgers. Wat dacht je van mensen die met een kat of hond die net nog buiten heeft gelopen in bed slapen?”

„Op de boerderij weet je dat het schoeisel uit moet voordat je naar binnen gaat en je handen moet wassen voordat je gaat eten. Burgers zijn soms veel minder hygiënisch. Zij zelf en vooral hun huisdieren slepen van alles mee naar binnen. Goed dat (demissionair, red.) minister Verburg haar nek heeft uitgestoken in het debat over de zoönosen en aandacht vraagt voor de risico’s die huisdieren met zich meebrengen.”

„Je moet er toch niet aan denken dat honden een ernstige besmettelijke ziekte zouden overbrengen en massaal geruimd zouden moeten worden. Dan moet de marechaussee eraan te pas komen en is Nederland te klein!”

Armoede bestrijden

Van Knapen vindt het niet overdreven dat de Maatlat Duurzame Veehouderij (een fiscale maatregel die duurzame nieuwbouw stimuleert) een hygiënesluis met bedrijfskleding en douche voor melkveebedrijven aanbeveelt. Maar het onderscheid dat er wordt gemaakt naarmate de schaalgrootte toeneemt vindt hij onzinnig.

„Als de ziektekiem eenmaal in de stal aanwezig is dan kan de ziekte zich inderdaad sneller verspreiden naarmate het aantal dieren groter is. Maar het gaat erom dat de ziektekiem niet binnenkomt. Daarom is de bedrijfshygiëne en het aan- en verkoopbeleid zo belangrijk. Gelukkig zijn de veemarkten nagenoeg verleden tijd. Maar het is belachelijk dat er nog steeds slachtvee uit Oost-Europa wordt geïmporteerd. Klinische controle in de landen van herkomst? Laat me niet lachen. Eerst zien, dan geloven.”

„In de kern draait het allemaal om de interactie tussen mens en dier. Hoe meer interactie, hoe groter het risico op de verspreiding van ziekten. Daar schuilt het gevaar van het ontstaan en de verspreiding van zoönosen in. Waar komen veeziekten zoals vogelpest vaak vandaan? Uit Zuidoost-Azië, waar miljoenen kippen en de varkens onder één dak leven met miljoenen mensen. Zoönosen bestrijden betekent in feite armoede bestrijden.”