Tips voor een stressvrije opstart

Stress zorgt ervoor dat koeien vatbaarder worden voor allerlei ziektes.¹ Dit uit zich met name tijdens de kwetsbare opstartperiode. Baarmoederontstekingen, opgehouden nageboortes of mastitis zijn voorbeelden van zulke problemen.^2,3,4 Dierenarts Angelique Rijpert van Elanco Animal Health geeft in dit artikel belangrijke tips voor het voorkomen van stress bij koeien in de opstartfase.

“Stress bij koeien is van de buitenkant eigenlijk niet zo goed te zien. Vaak staan of liggen dieren en is er aan de buitenkant niets te zien. Stress is biologisch gezien namelijk een hormonaal proces, waarbij het stresshormoon cortisol vrijkomt. Als dit hormoon langere tijd in hogere concentraties in het bloed aanwezig is, heeft dat een negatieve invloed op de weerstand van koeien.¹ Dit vertaalt zich in meer ziektegevallen in de stal”, aldus Angelique Rijpert.^2,3,4

Oorzaken van stress bij koeien
Stress kan bij koeien veel verschillende oorzaken hebben. Onvoldoende toegang tot voeding en water is er daar één van. Daarnaast kan elke vorm van ongerief leiden tot stress. Denk bijvoorbeeld aan het vinden van een plek in de rangorde, op de tocht liggen of juist stress door hitte.

Tip 1: Zoek actief naar ruimte in de huisvesting tijdens de transitie
Stressveroorzakers worden niet altijd herkend. “De laatste tijd ben ik me meer in huisvesting gaan verdiepen. Toen ik op een bedrijf was waar ik al jaren kom, viel me ineens op dat de droge koeien hun kop helemaal niet konden wegsteken als ze wilden opstaan in de ligbox. Hoewel de bezettingsgraad niet te hoog was, lagen de koeien oncomfortabel in de box. Het aanpassen van dat soort zaken heeft écht effect op hoe koeien opstarten”, vertelt Angelique Rijpert.

Om stress bij de koeien te verminderen, is het belangrijk om bij uw rondes door de stal op de volgende punten te letten:

a. Zorg voor een goede beschikbaarheid van voer en water. Het liefst minimaal twee waterpunten per afdeling en 10 cm waterbakruimte per dier. Zorg daarnaast voor genoeg ruimte aan het voerhek (75 cm per dier), zodat alle koeien tegelijk kunnen eten. Zo kunnen ook koeien laag in de rangorde makkelijk een plek vinden.

b. Zorg voor voldoende ligboxen. Met name voor droge koeien is het belangrijk dat ze kunnen gaan staan of liggen wanneer ze willen. Tijdens de droogstand moet elk dier een eigen ligbox hebben. Het is optimaal wanneer er een of twee boxen over zijn. Overcapaciteit geeft namelijk rust en zorgt ervoor dat koeien zelf kunnen kiezen of ze wel of niet naast een ander willen liggen.

c. Zorg voor ruimte om ongehinderd te staan en liggen. De ligbox zou minstens 1,25 meter breed moeten zijn, zodat de koeien ongehinderd kunnen staan en liggen. Denk hierbij ook aan het afstellen van de schoftbomen en de lengte van de boxen. Zorg er hierbij voor dat de maat van de ligboxen is afgesteld op de maat van uw koeien.

4. De koeien moeten ongehinderd rond kunnen lopen. Zorg ervoor dat de dieren rond kunnen lopen, zodat de koeien onderaan de rangorde niet ‘in een hoekje worden gedrukt’. De koeien moeten elkaar uit de weg kunnen gaan.

Tip 2: Beperk het aantal veranderingen tijdens de droogstand

Koeien gaan tijdens de transitie van nature door een weerstandsdip.⁵ Stress tijdens de droogstand kan dit verergeren.¹ Let daarom in droogstand op de volgende punten:

a. Zorg voor zo min mogelijk groepswisselingen. Tijdens de droogstand werken veel melkveehouders met verschillende rantsoengroepen. Dat werkt goed om dieren naar behoefte te voeren, maar levert ook extra stress op. Bij elke wisseling van groepssamenstelling moeten koeien opnieuw hun plekje vinden in de rangorde. Een krachtvoerautomaat kan hierbij uitkomst bieden. Zo kunt u bijvoorbeeld de koeien die bijna gaan kalven, de close-up groep, toch meer krachtvoer geven zonder ze fysiek te verhuizen.

b. Gebruik de afkalfstal alleen voor het afkalven. Plaats dieren niet langer dan zes uur van te voren in de afkalfstal. "Deel uitmaken van een groep geeft het meeste rust voor een koe. De afkalfstal is om te kalven, niet om te verblijven", licht Rijpert toe. Zo blijft de afkalfstal een schone omgeving, geschikt om een pasgeboren kalf op te vangen.

Tip 3: Bescherm transitiekoeien tegen hittestress

Een geïsoleerd dak en de aanwezigheid van ventilatoren en sprinklerinstallaties maken het leven van een transitiekoe een stuk aangenamer tijdens dagen dat het kwik de 21 graden bereikt of passeert. Ze zullen u na afkalven bovendien belonen met een vitaler kalf, een betere productie en een minder grote dip in vruchtbaarheid.^6,7

Dieren die last hebben van stress breken meer van hun lichaamsvet af, onafhankelijk van hun voeropname. Daarnaast is de voeropname vaak lager.⁸ Koeien kunnen daardoor last krijgen van subklinische ketose. Dit geldt helemaal wanneer een dier al eerder last had van opstartproblemen, wanneer ze te rijk in conditie is of wanneer het een dier betreft dat voor de derde keer of meer gaat kalven.^{9 -13} Bespreek dan met uw dierenarts welke preventieve maatregelen u kunt nemen.

Tip 4: Ga vandaag nog aan de slag

Rijpert raadt alle veehouders aan om het liefst vandaag nog een ronde door te stal te maken om mogelijkheden voor stressverminderende maatregelen bij de droge koeien te onderzoeken. Rijpert ligt toe: “Neem de droogstandshuisvesting eens goed onder de loep en neem geen genoegen met een vluchtige indruk. Ga eens écht kijken, tellen en meten in de stal. Hoeveel dieren zijn er en hoeveel plaats is er daadwerkelijk beschikbaar aan het voerhek, per koe? Als u inzoomt op details ziet u het beste waar er ruimte is voor verbetering.”

U kunt ook samen met uw dierenarts zoeken naar aanvullende manieren om de opstart te verbeteren. Of lees hoe melkveehouder Kees Versluis zijn koeien beschermt in de opstartperiode.

Referenties

1. Hoeben et al., Vet. Immunol. Immunopathol. 1999
2. Kimura et al., 2002. Decreased Neutrophil Function as a Cause of Retained Placenta in Dairy Cattle. J. Dairy Sci. V. 85, No. 3
3. Sheldon et al., Biol Reprod 2009
4. Sordillo and Raphael 2013 VetClinFoodAnim
5. Hoeben, D., Monfardini, E., Opsomer, G., Burvenich, C., Dosogne, H., de Kruif, A., & BECKERS, J. F. (2000). Chemiluminescence of bovine polymorphonuclear leucocytes during the periparturient period and relation with metabolic markers and bovine pregnancy-associated glycoprotein. Journal of Dairy Research, 67(2), 249-259.
6. Tao S., Dahl G.E.” Heath stress effects during late lactation on dry cows and their calves.” Journal of Dairy Science. 2013; 96: 4079-409
7. Do Amaral, B. C., Connor, E. E., Tao, S., Hayen, J., Bubolz, J., & Dahl, G. E. (2010). Heat stress abatement during the dry period influences prolactin signaling in lymphocytes. Domestic animal endocrinology, 38(1), 38-45.
8. Drackley, J. K., Dann, H. M., Douglas, N., Guretzky, N. A. J., Litherland, N. B., Underwood, J. P., & Loor, J. J. (2005). Physiological and pathological adaptations in dairy cows that may increase susceptibility to periparturient diseases and disorders. Italian Journal of Animal Science, 4(4), 323-344.
9. Duffield, T. (2000). Subclinical ketosis in lactating dairy cattle. Veterinary clinics of north america: Food animal practice, 16(2), 231-253.
10. Mulligan, F. J., O’grady, L., Rice, D. A., & Doherty, M. L. (2006). A herd health approach to dairy cow nutrition and production diseases of the transition cow. Animal Reproduction Science, 96(3-4), 331-353.
11. Vanholder, T., Papen, J., Bemers, R., Vertenten, G., Berge, A. C. B. (2015). Risk factors for subclinical and clinical ketosis and association with production parameters in dairy cows in the Netherlands. Journal of dairy science, 98(2), 880-888.
12. Berge, A. C., Vertenten, G. (2014). A field study to determine the prevalence, dairy herd management systems, and fresh cow clinical conditions associated with ketosis in western European dairy herds. Journal of dairy science, 97(4), 2145-2154.
13. Santschi, D. E., Lefebvre, D. M., Cue, R. I., Girard, C. L., & Pellerin, D. (2011). Incidence of metabolic disorders and reproductive performance following a short (35-d) or conventional (60-d) dry period management in commercial Holstein herds. Journal of dairy science, 94(7), 3322-3330.

PM-NL-20-0063