Veel onduidelijkheid over schadebedrag bij bedrijfsbeëindiging of -verplaatsing

Minster Schouten van landbouw schrijft in haar brief van 4 oktober over vrijwillige aankoop van bedrijven. „Gebiedsgericht zullen boeren die willen, worden geholpen te stoppen om ruimte te bieden voor blijvers. Vrijwillige sanering is hierbij uitgangspunt. Met name in de omgeving van Natura 2000-gebieden zullen bronnen van stikstofuitstoot weggenomen worden, door boerenbedrijven gericht, slim en warm te saneren, waarbij ‘piekbelasters’ (bedrijven met een hoge emissie) als eerste in aanmerking komen voor sanering. Daarbij is het van belang om waar mogelijk ook bij te dragen aan het bereiken van andere doelen, zoals het oplossen van overbelaste geursituaties en overschrijdingen van de grenswaarden voor fijnstof en de permanente verbetering van de luchtkwaliteit om gezondheidswinst te realiseren.”

„Uitgangspunt volgens de minister is dus de aankoop van bedrijven op basis van vrijwillige aankoop”, zegt onteigeningsadvocaat Niels Crooijmans van advocatenkantoor Goorts en Coppens. „Dat is een andere situatie als de aankoop op basis van onteigening. Bij vrijwillige aankoop zonder onteigeningsgrondslag wordt een bedrijf aangekocht op basis van marktwaarde. Dat betekent dat het bedrijf wordt aangekocht voor de waarde van dat bedrijf. Indien de ondernemer elders, ver weg van het natuurgebied, een nieuw bedrijf wil starten, moet hij dus opnieuw een financiering aanvragen met alle onzekerheid van dien. Dat is met onteigening een ander verhaal. Op het moment dat bedrijven worden onteigend, wordt een bedrijf volledig schadeloos gesteld. Dat betekent dat het bedrijf in dezelfde positie komt te verkeren als voor de onteigening en dus ook meegenomen wordt dat hij elders een bedrijf aankoopt en verder gaat met een agrarisch bedrijf”, legt Crooijmans uit.

Onteigenen

Om te onteigenen moet er echter wel een juridische basis zijn, volgens de advocaat. „Die wordt gevonden in de planologische besluiten zoals bestemmingsplannen en provinciale inpassingsplannen. Deze plannen vormen een vertaling van beheerplannen voor het Natura 2000 gebied. In deze beheerplannen zal het een en ander worden uitgewerkt. De gebiedsgerichte aanpak en instandhoudingsdoelstellingen kunnen worden uitgewerkt. Beheerplannen zijn echter geen titel voor onteigening. De hiervoor genoemde plannen dus wel”, vertelt de advocaat.

In het advies van commissie Remkes staat dat op basis van een beheerplan onteigening juridisch mogelijk is. Belangenbehartigers vrezen vooral onteigenen. Ze zijn bang dat veehouders een veel te laag bedrag voor hun bedrijf ontvangen omdat de Europese Commissie een hogere vergoeding ziet als staatssteun. En het geven van staatssteun aan boerenbedrijven in de EU is volgens belangenbehartigers wettelijk verboden.

Grondslag noodzakelijk

„Waar het om gaat is dat overheden niet zomaar bedrijven uit kunnen kopen zonder onteigeningstitel. Met andere woorden: als je geen grondslag hebt voor onteigening of onteigening niet in de pijpleiding zit, is het juridisch gezien niet mogelijk om bedrijven een schadeloosstelling te betalen omdat je dan immers meer dan de marktwaarde gaat betalen. Dat betekent dat overheden altijd een grondslag moeten hebben om te onteigenen of zicht is op een dergelijke grondslag, bijvoorbeeld een bestemmingsplan of inpassingsplan”, legt Crooijmans uit.

„Indien het bedrijf wel wordt aangekocht zonder onteigeningstitel/zicht op een dergelijke titel, riskeert de overheid dat de handeling in strijd is met staatssteun. Indien dat het geval kan de overeenkomst (deels) worden teruggedraaid. Dus; als er een grondslag is voor onteigenen, word je als bedrijf schadeloos gesteld en dan is er geen sprake van staatssteun”, verklaart de advocaat.